Kooperatifler, ortakları tarafından demokratik bir şekilde yönetilen, ekonomik ve sosyal fayda sağlayan ticari bir işletme modelidir. Bu model, dünya genelindeki birçok sektörde uygulanmaktadır ve önemi giderek artmaktadır. Son yıllarda dünyada dayanışma ekonomisi modeli giderek yaygınlaşmaktadır.
Geleneksel ekonomik modellerin yetersiz kaldığı günümüzde, dayanışma ekonomisi gelecek bin yılın kalkınma hamlesi olarak kapitalizmin yerine alternatif bir model olarak öne çıkmaktadır.
Kooperatiflerin en önemli avantajı, ortaklarının işletmenin sahipleri olmasıdır. Kooperatifler, geleneksel işletme modellerinden farklı olarak, kar odaklı değil, üye odaklıdır. Bu nedenle, üyelerin ihtiyaçlarına ve beklentilerine göre yönetilirler. Dünyadaki bazı gelişmiş kooperatiflerin, teknolojiye yatırım yaparak öne çıktığına dair bazı örnekler;
1.Mondragon Corporation (İspanya) : Dünyanın en büyük kooperatifleri arasında yer alan Mondragon, 1956 yılında kurulmuştur. Şu anda, yaklaşık 80 bin çalışanı olan kooperatif, otomotiv, enerji, makineler, elektronik, inşaat ve perakende gibi birçok sektörde faaliyet göstermektedir. Robotik ve otomasyon sistemleri üreten Fagor Arrasate gibi teknoloji odaklı şirketlerin yanı sıra elektrikli araçlardan güneş enerjisi sistemlerine kadar geniş yelpazede ürünler üretmektedir. Ayrıca, bünyesindeki teknoloji araştırma merkezleri ve üniversiteler, yenilikçi teknolojiler geliştirerek kooperatifin sürdürülebilirliğini artırmaktadır.
www.mondragon-corporation.com
2. Coopérative Ceres (Fransa) : Yüksek teknoloji tarımı ve yenilenebilir enerji sistemleri konusunda faaliyet gösteren bir kooperatif. Özellikle akıllı sera sistemleri, dikey tarım ve topraksız tarım alanlarında yenilikçi ürünler geliştirmektedirler. www.ceres.coop
3.Arizmendi Bakery and Pizzeria (ABD) : 2000 yılında San Francisco'da kurulan Arizmendi Bakery, geleneksel İspanyol ekmekçilik tarzını Amerika'ya taşımıştır. Kooperatif modeliyle işletilen şirket, tüm çalışanlarının ortak olmasına ve karar süreçlerine katılmasına olanak sağlamaktadır. Ayrıca, kooperatif, organik ve sürdürülebilir tarım yöntemleriyle yetiştirilen ürünler kullanarak, çevreye duyarlı bir işletme olarak da öne çıkmaktadır.Kendi kendini yöneten bir pizzacı kooperatifi olarak, geleneksel fırıncılık tekniklerini modern teknolojilerle birleştirerek, taze ekmek ve organik malzemelerle pizza yapmaktadır.
4.CICOPA (Belçika) : Dünya genelinde küçük ve orta ölçekli kooperatiflerin bir araya gelerek inovasyon ve teknolojik gelişmeler sağladığı bir federasyon. CICOPA, inovasyon ve teknolojik gelişmeleri destekleyerek, kooperatiflerin sürdürülebilirliğini ve büyümesini sağlamaktadır. www.cicopa.coop
5.Rete Semi Rurali (İtalya) : İtalya'daki küçük tarım kooperatifleri ağından oluşan bir oluşumdur. RSR, yenilikçi teknolojileri tarım ve gıda üretimi süreçlerine entegre ederek sürdürülebilir bir tarım modeli oluşturmayı hedeflemektedir. Kooperatif ayrıca, üyelerinin sosyal, ekonomik ve çevresel kalkınmalarını desteklemeyi de amaçlamaktadır. Yenilikçi teknolojileri tarım ve gıda üretimi süreçlerine entegre ederek sürdürülebilir bir tarım modeli oluşturmayı hedeflemektedirler. RSR, tarımsal üretimde yenilikçi teknolojiler arasında güneş panelleri, yağmur suyu hasadı sistemleri, organik gübre üretim sistemleri ve yenilenebilir enerji kaynakları gibi çevre dostu teknolojiler yer almaktadır. RSR, üreticilerin daha az miktarda atık üretmelerine ve ürünlerinin daha kaliteli olmasını sağlayarak, sürdürülebilir bir tarım modeli oluşturulmasını amaçlamaktadır. https://rsr.bio
"Ad ogni terreno il suo seme... a ogni sene il suo terreno. Her toprağa uygun bir tohum, her tohuma uygun bir toprak" anlamına gelir. Yani, her işin doğru yerde ve uygun şartlar altında yapılması gerektiğini ifade eder. "Ad ogni terreno il suo seme" İtalyanca bir deyimdir ve Türkçe'ye "Her tarla kendi tohumunu ister" olarak çevrilebilir. Bu deyim, farklı yerlerin farklı ihtiyaçları olduğunu ve her şeyin her yerde yetişmeyeceğini ifade etmek için kullanılır. Ayrıca, herhangi bir işin başarısı için doğru araçların ve yöntemlerin kullanılması gerektiği fikrini de vurgular.
6. The Phone Co-op (İngiltere) : Birleşik Krallık merkezli bir kooperatif telekomünikasyon şirketidir. 1998 yılında kurulmuştur ve iş modeli, müşteri sahipliği ilkesine dayalıdır. Yani şirketin tüm hisseleri müşterilere aittir ve müşteriler, şirketin yönetimine katılma hakkına sahiptirler. The Phone Co-op, İngiltere'de telefon, internet ve enerji hizmetleri sunmaktadır. Kooperatifin amaçları arasında, sosyal sorumluluk, çevre dostu hizmetler, demokratik katılım ve adil fiyatlandırma yer almaktadır. The Phone Co-op, Birleşik Krallık'taki en büyük kooperatif telekomünikasyon şirketidir ve dünya genelindeki diğer kooperatiflerle işbirliği yapmaktadır. Yeşil enerji kullanarak, müşterilerine telefon, internet ve mobil hizmetleri sunmaktadır. https://broadband.yourcoop.coop
7.Resonate (İskoçya) : Resonate, İskoçya merkezli bir müzik kooperatifidir. Yüksek kaliteli müzik hizmetleri sunan bu kooperatif, blok zinciri teknolojisi kullanarak, müzik sanatçılarının haklarını korumayı ve adil ücretlendirme sağlamayı hedefler. Üyeleri tarafından yönetilen ve sahip olan kooperatif, tüm üyelerin eşit oy hakkına sahip olduğu bir yapıya sahiptir. Resonate, müzik sanatçılarına adil bir paylaşım sağlamak için "Stream2Own" modelini kullanır. Bu model, müzik dinleyicilerinin, müzik parçalarını dinleyerek sanatçılara doğrudan para kazandırmasını sağlar. Kooperatif, müzik endüstrisindeki adaletsizliği ortadan kaldırmayı hedefleyen birçok sosyal sorumluluk projesine de destek vermektedir. Blok zinciri teknolojisi kullanarak, müzik sanatçılarının haklarını korumakta ve adil ücretlendirme sağlamaktadır. https://resonate.coop/coop
8.BioFachhandel (Almanya) : Organik ve sürdürülebilir gıda ürünleri satan bir kooperatif. Yüksek teknolojili lojistik sistemleri ve online mağazalarıyla müşterilerine kolay ve hızlı bir şekilde ürünlerini sunmaktadır. BioFachhandel, organik gıda perakendecilerinin oluşturduğu bir Alman kooperatifidir. Bu kooperatif, organik ürünlerin satışını yapan perakendecilerin bir araya gelerek oluşturduğu bir birlikteliktir. Amacı, organik gıda ürünlerinin tedarikini ve satışını geliştirmek, organik tarımı desteklemek, organik gıda sektörünün büyümesini sağlamaktır. BioFachhandel, ortakları arasında bilgi ve tecrübe paylaşımı yaparak, organik gıda sektörünün daha sürdürülebilir bir şekilde büyümesine katkıda bulunmaktadır.
9.The Green Taxi Cooperative (Kanada): Elektrikli ve hibrit araçları kullanarak, sürdürülebilir bir ulaşım hizmeti sunmaktadır. The Green Taxi Cooperative, Kanada'nın British Columbia eyaletinde bulunan bir kooperatiftir. Bu kooperatif, taksi hizmetlerini sürdürülebilir bir şekilde sağlamayı amaçlamaktadır. Üyeleri arasında sadece çevre dostu araçlar kullanılmaktadır ve müşterilerin de bu araçları seçme imkanı bulunmaktadır. Kooperatif, sadece müşterilerine çevre dostu bir alternatif sunmakla kalmayıp, aynı zamanda çalışanlarını da adil bir ücret ve çalışma koşullarıyla desteklemektedir. Green Taxi Cooperative, taksicilik sektöründe sürdürülebilirliği teşvik etmek ve topluma örnek olmak için çalışmaktadır.
10.Enercoop (Fransa): 2005 yılında kurulan Enercoop, Fransa'nın ilk enerji kooperatifi olarak faaliyet göstermektedir. Şirket, yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretmekte ve tüketicilere sürdürülebilir enerji sağlamaktadır. Ayrıca, Enercoop, müşterilerine evlerinde enerji tasarrufu sağlamak için çeşitli ürünler ve hizmetler de sunmaktadır. www.enercoop.fr
Türkiye'deki kooperatifler, dayanışma ekonomisi modelinin önemli bir örneğidir. Bu model, bireysel çıkarların yerine ortaklaşa çıkarların önemsendiği, karar alma süreçlerinin demokratik olduğu ve gelirin adil şekilde paylaşıldığı bir işletme yönetimi anlayışını benimser. Kooperatifler, özellikle tarım ve hayvancılık gibi sektörlerde, küçük üreticilerin bir araya gelerek güçlerini birleştirmeleri ve pazarlama faaliyetlerini daha etkin bir şekilde yürütmeleri açısından da önemlidir.
Ülkemizdeki kooperatiflerin sayısı ve etkinliği, dayanışma ekonomisi modeline geçiş açısından umut verici bir tablo çizmektedir. Ancak, daha da ilerleme kaydedilmesi için, bu kooperatiflerin desteklenmesi ve teşvik edilmesi gerekmektedir. Bu noktada, devletin kooperatiflere yönelik vergi avantajları ve finansal destekler gibi teşvikler sağlaması, özellikle küçük ölçekli işletmelerin büyümesine ve güçlenmesine yardımcı olabilir.
Türkiye'nin dayanışma ekonomisi modeline geçişini hızlandırmak için kooperatiflerin önemi büyüktür. Dünyadaki iyi örneklerden yola çıkarak, ülkemizdeki kooperatiflerin desteklenmesi ve teşvik edilmesi, daha adil, sürdürülebilir ve katılımcı bir ekonomik yapıya doğru atılan önemli bir adım olacaktır.
15/04/2023, Ankara